Fa'atupeina o le Lumana'i: Ausia le Tulaga tutusa i Uosigitone's K-12 Education System

Matou te fa'ailoa atu o le to'atele o le au fa'aupuga i le Setete o Uosigitone e talitonu ua o'o i le taimi e toe mafaufau ai pe fa'apefea ona fa'atupeina e Uosigitone a'oa'oga lautele. I le avea ai ma se paaga ma fautua mo le faamasinoga tonu o aʻoaʻoga, matou te ofoina atu nei fautuaga mo le iloiloga i le ausiaina o le tutusa i Washington's K12 education system.

O fa'ai'uga o faiga fa'avae e uiga i le aofa'i tatou te fa'aaluina ma le auala e teu fa'aalu ai ma fa'asoa atu lena fa'atupega e matua'i a'afia ai aafiaga o tamaiti aoga i lea aso ma lea aso ma o latou avanoa i le lumana'i. Mo le taulaʻi uma i polokalame faʻapitoa ma faiga faʻavae, suʻesuʻega o suʻesuʻega o le fa'asili faigofie ma tuusa'o i tulaga fa'atupe a le a'oga atonu e sili atu le taua nai lo se isi lava mea pe a o'o mai i taunu'uga umi a tamaiti a'oga e tusa ai ma le maualuga o totogi ma fa'aitiitiga o le mativa matua.

Na faia e Uosigitone ni suiga tetele i le auala e faatupeina ai a’oga i le 2018, ina ua mae’a le faaiuga a le Faamasinoga Maualuga a le setete i le mataupu “McCleary” e faapea e le’i ausia e Uosigitone lona tiute sili e faatupe atoa ai aoaoga faavae mo le tele o tausaga. O suiga na fa'atinoina e le Fono Faitulafono a le Setete na i'u ai i le fa'atuputeleina o tupe a le setete mo a'oa'oga ma taua tele le aga'i i luma i le fa'amalieina o fa'aputugatupe i le va o a'oga. O se alualu i luma moni lea, ae e le tatau ona taofia le galuega. O le tatou faiga fa'atupe a le setete o lo'o i ai nei fa'atulagaina pea i se auala e fa'aauau ai le le tutusa o le faatupeina, ma e tatau ona tatou toe tusia vaega autu o faiga fa'atupe a tatou a'oga ina ia mautinoa e ogatusa ma o tatou tulaga faatauaina ma sini mo tamaiti aoga uma i Uosigitone. 

E fa vaega taua i faiga fa'atupe a a'oga i Uosigitone matou te talitonu o lo'o fa'atumauina fa'aletupe le tutusa i le matou setete ma e tatau ona toe fa'aleleia:

  1. Le ituaiga o fua fa'atatau e fa'asoa ai tupe a le a'oga.
  2. Mafaufau i uiga o tamaiti aoga.
  3. Fa'aofia o tupe maua a le atunu'u.
  4. Pulega o Talitonu

K-12 A'oa'oga Fua ma Fa'atulagaga

E fa'aaoga e setete uma se fua fa'atatau e tufatufa ai a latou tupe a'oga. E taua le fa'aogaina o nei fua fa'atatau ona e fa'amautu ai pe leai pe leai fo'i atugaluga tutusa o lo'o totonugalemu i iloiloga fa'atatau. I Uosigitone, o le matou K-12 o le faʻatupeina o aʻoaʻoga e taʻua o le "fa'avae puna'oa” fa'ata'ita'iga fa'atupe. I lalo o lenei faiga, o le aofaʻi o tupe e maua e itumalo aʻoga mai le setete e faʻavae i luga o le tau o le tuʻuina atu o aʻoaʻoga, aemaise i le tulaga o totogi o faiaoga ma tagata faigaluega, ae aofia ai ma mea aoga. Ole fua fa'atupe masani ole "fa'avae tamaiti a'oga” fa'ata'ita'iga, o le aofa'i o tupe a le setete e maua e le itumalo e fa'atatau i le faitau aofa'i o tamaiti aoga i le itumalo. 

A au'ili'iliga malosi o nei fa'ata'ita'iga fa'atupega e lua o lo'o fa'ailoa manino mai ai ose faiga fa'atupe malosi e tatau ona fa'avae a'oga nai lo alagaoa. Faatasi ai ma lenei metotia, o le taulaiga o le tamaititi aoga taʻitoʻatasi, ma o le faʻatupeina o le itumalo e faʻavae i luga o manaʻoga tulaga ese ma uiga o tamaiti aʻoga i lea itumalo. 

I Uosigitone, e tatau ona toe tusia la tatou fa'ata'ita'iga fa'atupe a le a'oga ina ia le toe fa'avae puna'oa ae fa'aaoga se fua fa'atatau a tamaiti a'oga.. E lua vaega o lenei faiga:

  1. O le fua fa'atatau e tatau ona amata i se aofa'iga fa'avae e atagia ai ma le 'anoa le tau o le a'oa'oina o se tamaititi aoga e to'atasi ma e toniga i le setete atoa. I se isi faaupuga, e tatau ona lava e aofia ai le faʻasoa a le tamaititi aoga o totogi faʻatauvaʻa faiaoga, meafaitino, auaunaga lagolago, tekinolosi, ma isi.
  2. Ole aofa'i fa'avae e tatau ona fetu'una'i i luga, o lona uiga, "fa'amamafa," mo tamaiti a'oga mai aiga e maualalo tupe maua, tagata a'oa'oina le gagana Peretania, ma tamaiti e iai mana'oga fa'apitoa.

Iloiloga o Uiga a Tamaiti Aoga

A mae'a le ituaiga fa'atupe ma le fa'atulagaina, o le isi iloiloga tele o le auala e tatau ai i Washington's education funding system ona tu'uina atu alagaoa fa'aopoopo i itumalo e lagolago ai tamaiti a'oga mai aiga e maualalo tupe maua, tagata a'oa'oina le gagana Peretania, ma tamaiti a'oga e iai mana'oga fa'apitoa. I Uosigitone, o le matou fa'ata'ita'iga fa'atupe o lo'o i ai nei, o le mea moni, e maua ai le fa'aopoopoga o tupe mo tagata a'oa'oina le gagana Peretania ma tamaiti e iai mana'oga fa'apitoa. Ma fa'atuputeleina le fa'atupega mo itumalo o lo'o i ai le aofa'i maualuga o tamaiti a'oga maualalo tupe maua. Ae talu ai ona o la matou fa'atupega fa'aa'oa'oga e fa'avae puna'oa nai lo le fa'avae tamaiti a'oga, matou te le maua le tomai e fa'atatau ai se fua sa'o i le aofa'i o le tamaititi a'oga. 

I Uosigitone, e tatau ona tatou suia le auala tatou te ausia ai manaʻoga o tamaiti aʻoga mai aiga e maualalo tupe maua, tagata aʻoaʻoina le gagana Peretania, ma tamaiti aʻoga e iai manaʻoga faʻapitoa ma faʻaoga fua faigofie ma limafoai i le aofaʻi o tupe faavae mo tamaiti aoga uma i se itumalo e pa'ū i se tasi o nei vaega. Afai o le tamaititi a'oga ose gagana Peretania mai se aiga e maualalo tupe maua, e tatau ona atagia i le mamafa le tau atoa o le mamafa e lua. 

Ae o le a le tele o seleni e tatau ona tuʻuina atu e tautua ai tamaiti aoga mai nei vaega? Tasi suesuega fa'atatau e tatau ona fa'a 2 i le 3 fa'atupe le tele o tupe mo tamaiti a'oga e iai mana'oga fa'aopoopo nai lo i latou e leai. O se tau tele lena, ae e le tatau i tagata fai tulafono ona faʻateʻaina le suʻesuʻega ma e tatau ona faʻatulagaina sini faʻatupeina mo tamaiti aʻoga umi mo Uosigitone:

  • E tatau ona tatou fa'amoemoe e tu'uina atu le 100% i le 200% sili atu tupe mo tamaiti a'oga mai aiga e maualalo tupe maua nai lo tamaiti a'oga mai aiga maualuluga.
  • E tatau ona tatou tulimata'ia le 100% i le 150% sili atu tupe a tamaiti a'oga mo tagata a'oa'oina le gagana Peretania.
  • O tupe fa'aopoopo e lagolago ai tamaiti e iai mana'oga fa'apitoa e tatau ona fa'atatau i o latou mana'oga fa'apitoa. O le fa'atupeina o a'oa'oga fa'apitoa a Uosigitone i le taimi nei e maua ai le aofa'iga tutusa o le fa'atupega mo tamaiti ta'ito'atasi e iai mana'oga fa'apitoa, tusa lava po'o le a le eseesega o tulaga ma fa'ama'i. Nai lo lena, e tatau ona tatou faʻaaogaina se faiga e tele-mamafa e tuʻuina atu ai tupe mo tamaiti aʻoga o loʻo mauaina auaunaga faʻapitoa. E tatau ona tofia tamaiti a'oga i vaega eseese e fa'atatau i a latou su'esu'ega ma tau o a'oa'oga fa'atatau.

Tupe maua i le lotoifale

I le tele o setete, e aofia ai Uosigitone, o le faʻatupeina o aʻoaʻoga e aofia ai le tuʻufaʻatasia o tala a le setete ma le lotoifale. O le tele o setete o loʻo i ai se faiga faʻavae faʻalotoifale, lea e faʻavae muamua ai e le setete se faiga faʻatupeina ona faʻatonuina lea o tiute mo le faʻataunuʻuina o le aofaʻi o itumalo taʻitasi i le va o le setete ma le aoga itumalo. 

I Uosigitone, o lo'o fa'atupeina atoa le matou fua fa'atatau i le tulaga o le setete, ae e mafai e itumalo fa'apitonu'u ona si'itia ma fa'atumauina tupe maua fa'aopoopo e ala i lafoga lafoga o meatotino. O lo'o i ai le fa'atapula'a o le tele o itumalo fa'apitonu'u e mafai ona fa'aopoopo i a latou tupe maua e ala i lafoga. E ui i taumafaiga e foia fa'atupe le le tutusa, ole malosi ole itumalo e pasia lafoga fa'alotoifale o lo'o fa'aosoina ai le le tutusa i Uosigitone.

E le manaomia ona faapea. E fa'atupeina atoa e le setete o Vermont ana a'oga mai tupe maua a le setete. A fa'atasi uma tupe a'oga i le tulaga o le setete, e sili atu le malosi o le setete e fa'amautinoa ai e tutusa le fa'atupega ma e le fa'alagolago alaga'oa a tamaiti a'oga i le tamaoaiga o le nu'u. 

I Uosigitone, e tatau ona tatou fa'ae'eina se lafoga fa'aa'oa'oga—o se lafoga o meatotino a le setete, o tupe maua e aoina i se tupe a le setete e fa'aoga e fa'atupe ai itumalo uma, ma e le tatau ona fa'atagaina itumalo e si'i a'e tupe maua i le lotoifale. O lenei fa'aputuga atoa o tala tau a'oa'oga i le tulaga o le setete e fa'amama atoa ai le va o tupe fa'atupe ma le maualuga o le tamaoaiga i totonu o le atunu'u, ma maua ai le fa'atupega tutusa e aunoa ma ni faiga lavelave mo le fa'aliliuina atu o tala i le va o itumalo.

Pulega o Talitonu

A'o fa'aalu e le fa'ai'uga a McCleary le tele o a'oa'oga i le faiga o a'oa'oga lautele a Uosigitone, ae o fa'aletonu, aemaise lava i tagata a'oa'oina le gagana Peretania, o i latou o lo'o nonofo matitiva, ma tamaiti a'oga e iai mana'oga fa'apitoa, o lo'o tumau pea le tutusa pe fa'ateteleina. O lo'o fa'ailoa mai ai e la'ititi pe leai lava se suiga o lo'o faia i le fa'aopoopoina o tupe, ma e talitonu o se itu e mafua ona o le leai o se tali atu ma le manino o alagaoa ua fa'asoa i itumalo.

O le leai o se fa'atonuga o le fa'atonuga o le a fa'aauau pea ona taofia Uosigitone mai le fa'atinoina o le sa'o sa'o i le faiga o a'oa'oga a le setete. Ina ia fa'atulaga le Setete o Uosigitone e avea ma ta'ita'i o le atunu'u i taunu'uga tau a'oa'oga ma fa'aagaaga tulaga mo le fa'agaoioia o le tamaoaiga, e tatau ona tatou mafaufau pe fa'apefea ona tatou tali atu i puna'oa e fa'atupe ai a tatou a'oga. E tatau ona tatou:

  • Ia manino e uiga i le faiga o faiga ma mata'itu tupe e alu atu i itumalo ma le fetaui lelei o faiga manuia e fesootai ma le faatupeina.
  • Fa'aali fa'amatalaga manino ma manino pe fia le aofa'i o fa'atupega e maua e a'oga i tausaga ta'itasi ma fa'afetaui fua fa'atatau i le taimi. 

 

E pei ona matou fa'ailoa atu iinei, o le toe fuataiina o la matou fa'ata'ita'iga fa'atupeina o a'oa'oga K-12 e taua tele i se tulaga maualuga ina ia mafai ai ona fo'ia lu'itau o le paketi a a'oga mo taimi pu'upu'u, ma le loloto o le le tutusa o lo'o a'afia i totonu o le faiga. Ae matou te fai atu foi o le a toe fuataiina le faatupeina faaupufai atamai mo taitai o le setete e faamuamua. Mai le manatu fa'apolokiki mama, o se va'aiga leaga mo le Setete o Uosigitone le tele o tupe tatou te tu'uina i totonu o a'oga i o tatou nofoaga sili ona tamaoaiga. 

E mafai ona fesoasoani le toe fuata'iga o le fa'atupeina o a'oa'oga K-12 mata'utia Uosigitone e tu'uina atu ala i galuega totogi maualuluga ma le mautu o le tamaoaiga mo se taimi umi, ma fa'atupuina ai le tele o tala lelei e uiga i le si'itia o taunu'uga tau a'oa'oga. O le a sili lenei mea ona o se manatu lelei i luga o le taua, ae o le a maua ai foi e le au faipule o le setete le avanoa e faʻaalia ai pe na faapefea ona latou pasia nisi o tulafono lelei e faʻaleleia atili ai le tatou K-12 aʻoaʻoga.